ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ (ਰਾਘਵ) : ਭਾਰਤ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤਕ ਬਣਨ ਦੀ ਉਪਲੱਬਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਟੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ 2024 ਵਿੱਚ 255 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੀਨੀਆ ਨੇ ਆਪਣਾ ਚੋਟੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਚਾਹ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ 2024 ਵਿੱਚ 255 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪੱਧਰ ਹੈ। ਇਹ 2023 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 10 ਫੀਸਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ 231.69 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਹ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਮਦਨ 7,111 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 2023 ਵਿੱਚ 6,161 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਧੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਰਾਕ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ 40-50 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਹ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਯੂਏਈ, ਇਰਾਕ, ਈਰਾਨ, ਰੂਸ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 25 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਕਾਰਨ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਬਰਾਮਦਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਯਾਤ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਚਾਹ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਸਾਮ, ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਅਤੇ ਨੀਲਗਿਰੀ ਦੀਆਂ ਚਾਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਚਾਹ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ 'ਕਾਲੀ ਚਾਹ' ਵਜੋਂ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੁੱਲ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ ਲਗਭਗ 96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗ੍ਰੀਨ ਟੀ, ਹਰਬਲ ਟੀ, ਮਸਾਲਾ ਟੀ ਅਤੇ ਲੈਮਨ ਟੀ ਵੀ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਸਾਮ ਘਾਟੀ, ਕਛਰ ਅਤੇ ਦੂਅਰਸ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਤਰਾਈ ਅਤੇ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕੇਰਲਾ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਰਗੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ, ਜੋ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 17 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੋਟੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਚਾਹ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਲਗਭਗ 52 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੱਸਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਗਭਗ 2.30 ਲੱਖ ਛੋਟੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਇਸ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਕਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ, ਕਿਸਾਨ ਉਤਪਾਦਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਿੰਨੀ ਚਾਹ ਫੈਕਟਰੀਆਂ। ਭਾਰਤੀ ਚਾਹ ਉਦਯੋਗ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 1.16 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੰਨੇ ਹੀ ਲੋਕ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ ਸਗੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਚਾਹ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।